Ostatnio edytowane: 04.04.2020
Zebraliśmy z wielu źródeł informacje o polskich zakładach produkujących telefony. Zapewne wymagają uzupełnienia, dlatego będziemy wdzięczni za sugestie. Szczególnie zachęcamy do obejrzenia galerii RWT niżej – wybraliśmy najciekawsze zdjęcia z wielu miejsc.
Przedwojenni producenci telefonów
PZT
PZT utworzono w 1932, w wyniku wcielenia Państwowej Wytwórnii Łączności do Państwowej Wytwórni Aparatów Telegraficznych i Telefonicznych (PWATT) i zmiany nazwy tej ostatniej na Państwowe Zakłady Tele- i Radiotechniczne w Warszawie. PZT produkowało sprzęt do łączności (telefony, niewielkie łącznice, telegrafy), odbiorniki radiowe (m.in. znane w kraju i zagranicą odbiorniki “Echo”), a także sprzęt dla wojska – np. radiostacje polowe. Po wojnie, od 1947 r. przywrócono produkcję, ograniczając się jednak do budowy łącznic i central telefonicznych na podzespołach angielskich, produkcję telefonów przejęły ZWAT T-4 w Łodzi. Około 1950 r. PZT przekształcono na Zakłady Wytwórcze Urządzeń Telefonicznych im. “Komuny Paryskiej” (ZWUT).
Źródła:
PZT na wikipedii: pl.wikipedia.org/wiki/Państwowe_Zakłady_Tele-_i_Radiotechniczne
PWATT na wikipedii: pl.wikipedia.org/wiki/Pa%C5%84stwowa_Wytw%C3%B3rnia_Aparat%C3%B3w_Telegraficznych_i_Telefonicznych
Ciekawa strona o historii PZT: [kopia pdf] http://www.twoja-praga.pl/praga/fabryki/2550.html
Jednym z telefonów produkowanych przez PZT jest ten piękny CB-35 z 1936 r., wciąż działający:
P.A.S.E. Ericsson
Polska Akcyjna Spółka Elektryczna Ericsson (P.A.S.E. Ericsson) działała w Polsce od 1924 r. Było to przedsiębiorstwo o kapitale Szwedzkim. Początkowo firma sprowadzała gotowe telefony ze Szwecji. Następnie PASE Ericsson połączyła się ze Śląską Fabryką Telefonów tworząc przedsiębiorstwo “Telsyg S.A.” znajdujące się w Wełnowcu. W 1936 r. firma Ericsson stała się jedynym właścicielem fabryki. W kolejnych latach podjęto decyzje o przeniesieniu zakładu. We wrześniu 1937 r. wybrano siedzibę przy ul. Kozienickiej (obecnie ul. Struga 60), którą Gmina Miasta Radomia sprzedała 3 marca 1938 r. firmie PASE “Ericsson”. Jako datę założenia wytwórni w Radomiu przyjmuje się dzień 20 grudnia 1938 r. tj. moment uruchomienia produkcji. Produkcję telefonów w Wełnowcu ostatecznie zlikwidowano 30 listopada i całkowicie przeniesiono do Radomia. Poniżej – artykuł prasowy z 1938 r. dotyczący budowy fabryki. (źródło: fotopolska.eu)
Powojenni producenci telefonów
T-4 / ZWAT
Zakłady Wytwórcze Aparatów Telefonicznych, działające później pod nazwą Unitra FONICA, ul. Wróblewskiego 16-18, Łódź, powstały w marcu 1945 jako filia PZT1. Jako niezależne przedsiębiorstwo zostało utworzone dekretem2 z grudnia 1948 r. W początkowym okresie produkowano telefony typów MB-38 i CB-35, w oparciu o dokumentację dostarczoną z Centralnego Biura Konstrukcyjnego Telekomunikacji w Warszawie, produkowane przed wojną przez PZT. Na przełomie lat 40. i 50. opracowano dwa nowe typy aparatów telefonicznych: MB-47 i CB-49, sygnowany wówczas T-4 i dostarczany w latach 50. Pod koniec dekady produkcja została przekazana do zakładu T-9 w Radomiu.
1) Wikipedia – Łódzkie Zakłady Radiowe Fonica
2) Monitor Polski 1949 nr 21 poz. 331 [www / pdf]
T-9 / ZWAT / Telkom-RWT
Dnia 16 stycznia 1945 r. budynek fabryki w Radomiu wyzwolono spod okupacji, a 22 października fabryka została przejęta pod tymczasowy Zarząd Państwowy z niezmienioną nazwą: Polska Akcyjna Spółka Elektryczna Ericsson i korzystając z licencji produkowała aparaty telefoniczne typu DC1PL1.
Dnia 11 lutego 1948 r. zakład został upaństwowiony1 i podporządkowany Zjednoczeniu Przemysłu Teletechnicznego w Łodzi, jako Fabryka Telefonów T-4 oddział w Radomiu, czasem występująca jako T-42. Telefony sygnowane były wówczas CZPE (Centralny Zarząd Przemysłu Elektrotechnicznego – utworzony dekretem z 9.12.19482 – w skład którego wchodziły m.in. zakłady w Radomiu i Łodzi), a wkrótce CZPT (~Teletechnicznego, prawdopodobnie po roku 1951[potrzebne źródło]). Warto wspomnieć, że oficjalna decyzja o nacjonalizacji zapadła wcześniej, bo już w listopadzie 19463.
W 1953 r. zakład, utrzymując swą dotychczasową◊ nazwę – Zakłady Wytwórcze Aparatury Teletechnicznej (ZWAT) – stał się wyodrębnionym przedsiębiorstwem Państwowym T-9 na własnym rozrachunku gospodarczym4. Tak też były sygnowane obudowy telefonów – ZWAT. W dalszych latach (prawdopodobnie od 1961 r.) Radomska Wytwórnia Telefonów zaczęła sygnować telefony znakiem RWT.
Dla Wytwórni po wojnie nastały złote czasy. Zaczynając działalność zatrudniała jedynie 82 pracowników, w 1988 liczba ta sięgała 2,2 tysięcy. W roku 1970 fabryka wyprodukowała 623 tys. aparatów telefonicznych, a w 1988 r. z zakładu wyszło 1,6 mln aparatów. Eksportowano je m.in. do Syrii (gdzie od poł. lat 60. firma posiadała montownię), Tajlandii, Maroka, Francji czy też Grecji. Wielkość fabryki obrazuje pierwsze zdjęcie – rysunek kompleksu zabudowań zakładu w latach 50/60.
Więcej szczegółowych informacji z historii zakładu w albumie “30 lat RWT” dziale historyczne publikacje.
Źródła:
1) Monitor Polski 1948 nr 44 poz. 220 [www / pdf]
2) Monitor Polski 1949 nr 21 poz. 310 [www / pdf]
3) Monitor Polski 1946 nr 146 poz. 293 [www / pdf]
4) Radomska Wytwórnia Telefonów 1938-1968, z naszą korektą
◊) Nazwa ZWAT powstała prawdopodobnie w momencie powołania tego przedsiębiorstwa w Łodzi, 12.1948.
T-11 / Telkom-TELOS
Krakowskie Zakłady Teletechniczne – Kraków ul. Kazimierza Wielkiego 86, powstały w 1955 r. Głównym produktem były publiczne automaty telefoniczne oraz zestawy aparatów sekretarsko-dyrektorskich, ale również wypuścili kilka modeli telefonów – głównie dość kuriozalnych jak Kastel. Więcej szczegółowych informacji z historii zakładu w albumie “Telkom-Telos 25 lat” w dziale historyczne publikacje.
Telkom-PZT
Państwowe Zakłady Teletransmisyjne (TELKOM-PZT) z siedzibą przy ul. Marsa 56 w Warszawie to zupełnie inny podmiot niż przedwojenne PZT i jego powojenna kontynuacja. Zakłady zostały wydzielone z Zakładów Radiowych Kasprzaka w 1957 roku. Zajmowały się głównie produkcją stojaków teletransmisyjnych pozwalających przesyłać zwielokrotnione rozmowy telefoniczne. Produkowano także różnorodne mierniki teletransmisyjne: mierniki poziomu sygnału, zniekształceń impulsowania, mierniki szumów na linii (psofometry). Cała produkcja znajdowała się przy ul. Marsa 56. W Zambrowie znajdował się oddział zamiejscowy, gdzie mieściła się m.in Nawijalnia, ale także produkowano terminale TN1+1. Zakłady zostały sprzedane w 1993 spółce Alcatel, a pod koniec 2015 roku prawie wszystkie budynki wyburzono. Obecnie w tym miejscu stoi Selgros.
Profil dawnego TELKOM-PZT na facebooku: www.facebook.com/pg/telkom.pzt/ – dziękujemy za pomoc w redakcji tej notki.
Telkom-Telcza
Zaklad powstal w 1967 r. Istniał prawie 30 lat – bez dwóch dni. Był największą fabryką w Czaplinku, w najlepszym swoim okresie zatrudniającą ponad 800 osób. Początkowo powstał jako oddział Zakładów Przemysłu Elektronicznego “KAZEL” w Koszalinie. Z końcem 1969 r. Oddział przejęły Zakłady Wytwórcze Sprzętu Teletechnicznego TELFA z Bydgoszczy, a po 3 latach zapadła decyzja o usamodzielnieniu zakładu pod nazwą Zakłady Podzespołów i Urządzeń Teletechnicznych Telkom-Telcza.
Telcza produkowała głównie wyroby dla przemysłu telekomunikacyjnego, ale nie tylko. W sumie ponad 70 różnego rodzaju produktów: telefony, radioodbiorniki, zasilacze, anteny. Znane były zwłaszcza radia samochodowe z Czaplinka. W latach osiemdziesiatych XX w. była w nie wyposażona połowa aut jeżdżących wówczas po polskich drogach.
W 1990 r. zmienił się ustrój w Polsce. Z dnia na dzień przestały wpływać zamówienia na zakładowe wyroby i usługi, a zadłużenie zakładu katastrofalnie wzrosło. Z trudem znaleziono zagranicznego inwestora (Granek GmbH), który w aporcie wniósł produkcję radioodbiorników samochodowych i innych urządzeń elektronicznych. W nowej Granek Telcza sp. z o. o. w zamian za majątek o wartości 1,52 mln zł Skarb Państwa otrzymał 45 proc. udziałów, natomiast niemiecki biznesmen Jakub Granek otrzymał 55 proc. W późniejszym czasie spółka wchodziła w związki kapitałowe z innymi zagranicznymi partnerami jeszcze dwukrotnie, poważnie na tym tracąc. Narastajace zadluzenie sprawiło, że w kwietniu 1997 r. sąd gospodarczy oglosił upadłość Telczy.
W początku lat 90. Granek-Telcza nadal produkowała telefony Aster w niemal niezmienionej formie.
• Historia produkcji telefonów w Telczy (podziękowania dla Pana Wiesława Krzywickiego – b. dyrektora Telkom-Telcza).
• Strona internetowa o zakładzie (wiele informacji i zdjęć): http://telkomtelcza.pl/
Źródła:
http://www.gk24.pl/wiadomosci/drawsko-pomorskie/art/4550619,wspomnienia-i-nostalgia-za-telcza,id,t.html
Kurier Czaplinecki nr 37, wrzesień 2009
Rzeczpospolita, 10.12.1996 “Do trzech razy sztuka” (http://archiwum.rp.pl/artykul/116738-Do-trzech-razy-sztuka.html)
Telkom-Telcent
Produkcja łącznic specjalistycznych dla potrzeb górnictwa, kolei i energetyki, miejskich central polskiego systemu krzyżowego K-66. Wytwarzano również urządzenia telefonii nośnej TN1+1, wspomagając w tym zakresie Telkom-PZT. Adres: Kobyłka k/Warszawy, ul. Napoleona 7.
Rzemieślnicza Spółdzielnia Zaopatrzenia i Zbytu
Otwock, ul. Kołłątaja 1. Spółdzielnia w latach 80. produkowała (pseudo)repliki zabytkowych telefonów drewnianych. Ciekawe produkty, nie tak kiczowate jak “Malwa” z RWT, ale nadal nieco absurdalne. Bazowały na popularnych komponentach – wkładka słuchawkowa W-66, mikrofon węglowy CB-68, płytka z elektroniką i mikrostykiem, metalowa tarcza numerowa TN-74.